Co sądzili nasi pradziadowie o czasie i jak nauczano o jego naturze 155 lat temu. Warszawa, na Zamku telegraf optyczny, do jazdy koleją podchodzi się z tą samą rezerwą jak obecnie do lotów rosyjskim samolotem...

                    O szybkości czasu.

Wypisy ze strony 408-mej Wiadomości z Fizyki - Warszawa 1856

  Zapewneście często uważali, jak koń swawolny, wyrwawszy się ze stajni, brykając, pędem strzały leciał. Często się nawet zdarzyło, że niejedno dziecko nieostrożne roztratował. Kiedy tegoż konia zaprzężono do powozu, już nie był tak skorym. To zapewne dla tego, iż musiał ciężar ciągnąć, który go wstrzymywał w biegu. Gdyby tego konią założył do naładowanej fury, zapewneby powoli tylko noga za nogą się poruszał.

  Widzieliście wodę szybko płynącą w bystrej rzece, ale drzewo albo statek ciężko naładowany zwolna po niej płynie. Wiatr jest gwałtowniejszy w swoim pędzie niż woda, przeto na pęd jego wystawiwszy rozpięte żagle, statek prędzej będzie płynął. Para gwałtowniej go pędzi, jak to widzicie na statku parowym, pływającym po Wiśle. Otóż, naturalnie biorąc, wiatr prędzej płynie niż woda, a para sztucznie urządzona, najgwałtowniejszy pęd nadaje i najszybszy bieg sprawuje.

   Wozy, moje dzieci, po kolejach żelaznych nadzwyczajnie prędko pędzą, tak iż tę jazdę możnaby szaloną nazwać.Lecz im jazda jest jest prędsza, tem niebezpieczniejsza, dla tegoć, tak wiele nieszczęśliwych przypadków bywa, gdzie ludzie śmierć albo kalectwo ponoszą. Prawdzi się tu przysłowie ludu prostego : "co nagle, to po diable." Nadewszystko wymaga się, aby ludzie tym kierujący i pilnujący byli zawsze trzeźwi ; bo inaczej to zwykle przytomność tracą. Z tego wszystkiego spostrzegamy, że prędkość jazdy po kolejach żelaznych jest daleko większa od innych; do roznoszenia wiadomości, co się gdzie stało, para jest najlepsza. Jest jeszcze prędszy sposób przesyłania wiadomości przez telegrafy , który w Warszawie na zamku najwyżej jako galeryjkę widzicie, gdzie przez pokazywanie znaków umówionych temi telegrafami w znacznych odległościach porozstawianemi, wiadomości nadzwyczajnie szybko przesyłano. Dzieje się tu tak, jak z cegiełką z rąk do rąk rzucaną, która się prędko na wysoki mur dostaje. Są jeszcze na na świecie telegrafy elektryczne najszybsze, aleć te są świeżego wynalazku, przeto o nich tylko nawiasem tu wspominamy.

  Prędkość światła, które do nas od słońca drogę 21 milionów mil w 8 minutach 13 sekundach  przebiega, jest nad wszystko pojęcie szybsza, bo na jedną sekundę czasu, która tak jest mała, iż tylko na wachnięcie wachadła zegarowego , 80 tysięcy mil francuzkich ubiega. Gdyby kula armatnia wyrzucona była ze słońca i ciągle swoją nadzwyczajną szybkością, w której nawet nawet dojrzaną być nie może, biegła, toby dopiero za 10 lat na ziemi stanęła. Jakaz  więc prędkość z niczem nie porównana promieni słonecznych, które tę drogę tylko w 8 minutach 13 sekundach ubiegają ?

  Z tego wszystkiego przekonywacie się, że większa jest prędkość wody, po której statek płynie, aniżeli płynącego statku. Większa jest prędkość wiejącego wiatru, w którym okręt się porusza, aniżeli samego okrętu. Większa więc daleko będzie prędkość czasu, w którym światło biegnie, aniżeli światła. O jakże więc niepojęta jest prędkość bieżącego czasu, tego wam wysłowić nie mogę. Opiszę więc ją przynajmniej temi wierszykami, które są zagadką dawaną na zabawkę dzieciom.

           Tak idę, że mnie żadna nie doścignie władza,

           Chyba ta, co prządek światów rozprowadza.

           Daleko prędszy jestem nad ludzkie pojęcie,

           W jednym jestem, i w jednym nie masz mnie momencie,

           Ten moment jak w przepaści znikającej  zginął,

           Bliższy jestem stu wieków, niż tego co minął.

                                                   -*-